امروزه در توسعه روستایی پرداختن به تحلیل اقتصادی فضاهای جغرافیایی جایگاه مهمی دارد. توسعه به معنی واقعی آن زمانی به پایداری می‌رسد که تحلیلهای اقتصادی در کنار سایر ابعاد اجتماعی، محیطی و کالبدی و زیرساختی به صورتی متوازن و البته مکمل سامان یابند. در این مدل توسعه چنانچه سیستم به خوبی نقش خود را ایفا نماید نقص یا کاهش عملکرد یکی با تلاش مضاعف دیگری جبران می‌شود. در این صورت در فرایند توسعه روستایی نیز بخشهای مختلف اقتصادی نقش و اهمیتی مخصوص به خود دارند. راهبردهای توسعه روستایی از جمله راهبرد انقلاب سبز، اصلاحات ارضی و صنعتی کردن روستا هر یک با تاکید بر بخشی از ابعاد اقتصادی توسعه، تلاش کرده‌اند تا اهداف توسعه در محیطهای روستایی را محقق سازند.

اما «با توجه به‌اینکه راهبردهای صنعتی و سرمایه گذاریهای محلی گرایش شدیدی به شهر داشته است، بخش عمده سرمایه گذاریها به سمت یک یا چند شهر بزرگ سرازیر می‌شد و کمتر نواحی روستایی مورد توجه بود، افزون بر این همانطور که ریچاردسون می‌گوید، گرایشهای قطبی شدن هنوز در تمام کشورهای در حال توسعه، بسیار قوی است، بطوری که هیچ گونه پراکنش مهمی (اثرات پخش)، در این کشورها بخودی خود روی نداده است. حتی تلاشهای آگاهانه دولت، بمنظور تمرکززدایی از صنایع به سمت یک یا دو مرکز منطقه‌ای، همواره با مشکلات قابل ملاحظه‌ای رو به رو شده و موفقیت آن محدود بوده است، با این حال، چنین مفهومی از پراکندگی صنایع یا عدم تمرکز، جدایی از مفهوم صنعتی کردن روستاست» (مهندسان مشاور هلند ، 1371 : 379).

اکثر مطالعات و برنامه‌ریزیهای توسعه در دهة70 بیشترین توجه به روستا و ‌ایجاد پیوند نزدیکتر میان کشاورزی و بافت فضایی آن متمرکز بود. بطوریکه مناطق روستایی هیچگاه بطور اساسی از دیدگاه ساختار صنعتی مورد توجه قرار نگرفت و کشاورزی معمولاً کانون اصلی مطالعات جامعه‌شناسان و جغرافی‌دانان روستایی در این دهه محسوب می‌گردید. در اواخر دهه 70 تولید صنعتی و چگونگی نفوذ آن به نواحی روستایی مورد توجه قرار گرفت. بدین ترتیب دهه 80 آغاز مرحلة جدیدی از استراتژی توسعه از طریق صنعتی شدن و استقرار صنعت برای توسعه مناطق روستایی بود. (طاهر خانی، 1378 : 4 ) طرفداران این استراتژی معتقدند که «در مناطق بالقوه روستایی توسعه صنایع به عنوان روشی برای رسیدن به اهداف کلی توسعه مورد توجه برنامه ریزان کشور قرار گرفت و تصور اصلی اینست که‌ایجاد صنایع در روستا می‌تواند موجب متنوع ساختن اقتصاد روستایی، افزایش ارزش افزوده تولیدات کشاورزی، ایجاد اشتغال، افزایش سطح درآمد روستاییان، کاهش مهاجرت روستایی و در نهایت کاهش نابرابری میان شهر و روستا باشد»(رضویان، 1374 : 207-209 ) دیری نپائید که این استراتژی نیز به چالش کشیده شده و برای بررسی پیامدهای آن مطالعات گسترده‌ای آغاز شد. اولین مطالعات ارزیابی در جهت شناخت پیامدهای صنعتی شدن روستایی در دهة هشتاد با هدف شناسایی نقاط قوت و ضعف استقرار صنعت به شکل منطقه‌ای و موردی در مناطق روستایی کشورهای در حال توسعه آغاز گردید.

در کشور ما نیز استراتژی غالب دهة اخیر، تمرکز برنامه‌های توسعه روستایی بر محور صنعتی کردن مناطق روستایی در قالب ایجاد نواحی صنعتی بوده است.تصور بر این بوده که ایجاد این نواحی در مناطق روستایی بتواند به عنوان یک جریان تولیدی بصورت وسیع و همه جانبه و به عنوان مکمل و پشتیبان کشاورزی و افزایش درآمد شاغلان این بخش باشد.

انتظار می‌رود با ایجاد شهرکهای صنعتی در نواحی روستایی مشکلات تامین اشتغال ودرآمد برای روستاییان کاهش یابد. «در حال حاضر که تامین اشتغال در نواحی روستایی از طریق بخش کشاورزی به دلیل کمبود عوامل تولید آب وخاک با مشکل رو به رو است و این کمبود عامل مهاجرتهای بی رویه روستایی گردیده است توجه به توان صنایع روستایی، برای کارآیی محیط روستا بسیار موثر است زیرا توسعه روستایی صرفاً توسعه کشاورزی نیست و توسعه کشاورزی یکی از زیر سیستمهای توسعه روستایی محسوب می‌شود» (مطیعی لنگرودی ، 1373 : 290 ) بررسیهای متعددی برای اثبات اهمیت و نقش توسعه صنعتی و استقرار صنایع در روستاها انجام شده اما بررسیهای موردی و مطالعات میدانی برای بررسی این موضوع بعد از اجرای طرح هنوز ضرورت دارد. در این بررسیها دانستن این نکته که استقرار صنایع و نواحی صنعتی چه تاثیراتی را بر ساختارهای اجتماعی و اقتصادی و کالبدی گذاشته و به عبارتی در جریان توسعه روستا راهبرد صنعتی کردن چه نقش و جایگاهی داشته به عنوان اصلی‌ترین مسئله به شمار می‌رود. پاسخ به این سوال و سوالات بیشماری که مطرح است نیازمند بررسی موردی و میدانی است.

با ظهور مدرنیسم و هجوم فرهنگ‌های غیربومی و الگوی مصرف جهان پیشرفته به کشور، فرهنگ شهرنشینی جدید در تضاد با فرهنگ سنتی قرار گرفته و فرهنگ نوگرایی و تجددطلبی جایگزین فرهنگ اصیل و سنتی شده است که این امر بحران بی‌هویتی در شهرها و بخصوص در بافت تاریخی شهرها ایجاد نموده و سبب هجوم خانوارها به نواحی جدید و رهاسازی نواحی تاریخی شده است.

شهر یزد همچون سایر شهرهای ایرانی با الگوبرداری از مناسبات شهرهای اروپایی، به سرعت با ساختار اجتماعی‌ـ اقتصادی و نمادهای فرهنگی خود بیگانه شد و به‌تدریج تلقی مردم آن از مفهوم شهر تغییر کرد. ساخت و سازهای بی‌رویه، تخریب در سطح وسیع، زشتی منظرهای جدید بحران بی‌هویتی در این شهر ایجاد کرد. به‌عبارتی علاوه برآنکه پیوند و ارتباط فکری و فرهنگی با گذشته قطع شد، شهرسازان نیز ارتباط خود را با هویت تاریخی، دانش و فرهنگ گذشته قطع کردند و شهرسازی مدرن را در اطراف بافت تاریخی شهر رواج دادند و بدین ترتیب بحران بی‌هویتی ایجاد گردید و ژرفای فاجعه هنوز  روشن نشده است.

دراین مقاله ضمن تشریح بحران بی‌هویتی در شهر یزد و عوامل مصنوعی و انسانی موثر بر آن، توسعه پراکنده و بی‌سامان شهر، عدم انطباق شهر تاریخی با شهر جدید، پراکندگی عناصر شهری و فعالیت‌های عمومی و گسترش لجام گسیخته شهر با بررسی اسناد، مطالعات میدانی و مصاحبه بررسی شده است.

نتایج نشان می دهد گسترش شهر یزد و رونق بازار اراضی شهری و فراموشی بافت تاریخی موجب بحران هویت در بافت تاریخی شده و مولفه‌های مصنوعی و انسانی که در گذشته به شهر هویت می‌بخشید و آهنگ شهری را کنترل و ویژگی‌های خود را در شهر منعکس می‌کرد امروز در شکل‌گیری هویت شهری تأثیر چندان ندارد.

واژگان‌کلیدی: بحران هویت، مدرنیسم، نمادهای فرهنگی، شهرهای تاریخی، یزد.

(این مقاله مشترکا با آقای دکتر حسین کلانتری برای همایش ملی هویت ایرانی ارسال شده است که مورد پذیرش قرار گرفته است)

هر ساله در جهان همایش های متعدد علمی پیرامون مسائل روستایی و شهری برگزار می شود در زبر چند نمونه از این همایشهای معرفی شده اند که علاقه مندان می توانند به سایت هر کدام رجوع کنند و مشخصات هر کنفرانس را ببینند.

04 Dec 2008 International Conference on Knowledge in Small and Medium Sized Towns: Towns as a place of knowledge and diffusion Faro Portugal 11 Dec 2008 Corporate Social Responsibility- Fortune at the Bottom of the Pyramid Jabalpur India 04 Jan 2009 The 7th Annual Hawaii International Conference on Education 2009 Honolulu Hawaii 09 Mar 2009 5th NATIONAL EXTENSION EDUCATION CONGRESS KANPUR India 06 May 2009 The 6th PEARL Conference - Public Economics At the Regional and Local level Jinan China 08 May 2009 Teamwork for Better Health Conference 2009 Melbourne Australia 13 May 2009 Sustainable Development 2009 Cyprus Cyprus 11 Jun 2009 7th National Community Cancer Summit Prince George Canada 24 Jun 2009 International Conference on Computing and Informatics 2009 (ICOCI09) Kuala Lumpur Malaysia 12 Nov 2009 The Integration of Sustainable Agriculture and Rural Development in the Context of Climate Change, the Energy Crisis and Food Insecurity Agadir Morocco 12 Nov 2009 L’Integration de l’Agriculture dans le Developpement Rural Durable au Defi des Crises Alimentaire, Energetique et Climatique Mondiales agadir Morocco

Village and rural settling and its consequences, and agriculture has an important place in Iran , But paying less amount of necessary attention to rural regions and its potential production human resources and extensional system, are the main problems in achieving the rural development. It is clear that recognizing and analyzing the rural development planning and having an analytic study on obstacles of rural development will pave the way for integrated development and prevent from future problems in agriculture and food crisis. One way for rural development is the sustainable development in agriculture through providing extensional system.

In this article, the sustainable  agriculture will consider regarding with social aspects (training, population and poverty), economic aspects (economic growth, investing and occupation), natural aspects (land, water and variety of subsistence), political aspects (law and programs), and agriculture internal sustainable (farming and production patterns and revenue operation system). For this study we select "Roudasht"  district  in "Isfahan" province and collect information of 20 villages through questionnair, observation and interview. Then the information were analyzed by quantitative and qualitative models.

Results show that agriculture extensional systems caused some significant changes in achieving agricultural aims such as: sustainable agriculture development to eradicate poverty, preventing from food crisis in that area, life circumference destroys and rural - urban migrations.

 Keywords: Rural Development, Sustainable Agriculture, Food Crisis, Centeral Region of Iran

چکیده‌

هر چند مهاجرت در طول تاریخ اجتماعی بشر همواره وجود داشته است اما مهاجرت روستاـشهری پدیده‌ای است که در فرآیند صنعتی شدن کشورها ظاهر شده است و بسیاری از تحولات اجتماعی‌ـ فضایی جوامع ناشی از این پدیده می‌باشد. انقلاب صنعتی را می توان عامل اساسی رشد و توسعه مهاجرت و شهر نشینی قلمداد کرد این جریان ابتدا در اروپای غربی و پس از آن در کشورهای رو به رشد صورت گرفته است. در ایران همراه با صنعتی شدن شهرها جذب جوانان جویای کار مازاد در بخش کشاورزی از روستا به شهر به نفع فعالیتهای صنعتی و خدماتی آغاز گشته و تا کنون نیز ادامه دارد. در این مقاله سعی شده است با بررسی ویژگیهای جامعه روستایی و شهری ایران وضعیت جوانان مهاجر بعد از مهاجرت بیان و تأثیر مهاجرت آنها بر شهرها و روستاها اشکار گردد. بنابراین ابتدا با توجه به دیدگاههای موجود در خصوص مهاجرت به طور مختصر به انگیزه‌های مهاجرت‌های روستاـ شهری پرداخته شده است و سپس با استفاده از روش توصیفی – تحلیلی و بصورت پیمایشی پیامدهای مهاجرت جوانان در سه حوزه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی بررسی شده است. به عبارت دیگر در این مجال به دنبال این مساله می باشیم که مهاجرت جوانان از روستا چه پیامدها و آثاری را بر مهاجرین و جوامع مهاجر پذیر و مهاجر فرست داشته است.

نتایج تحقیق دو نوع پیامد مثبت و منفی در هر یک از حوزه ها را نشان می‌دهد پیامدهای مثبتی چون بهبود وضعیت اقتصادی، افزایش آگاهی جوانان، آموزش بهتر و تغییراتی در سبک پوشش، روابط  اجتماعی، عادات غذایی و گذران اوقات فراغت جوانان به وجود آمده است و پیامدهای منفی آن سوای از قطع ارتباط جوان با خانواده خود در روستا و مسائل مرتبط با آن به بر هم خوردن نسبت جنسی در روستاها و شهرها منجر شده و اثرات دیگری چون بزهکاری ، افزایش بی‌بندو باری اخلاقی، گژرفتاری اجتماعی، مشاغل کاذب، حاشیه‌نشینی، اعتیاد و ... در شهرها به وجود آمده است.

واژگان کلیدی: تحولات اجتماعی- فضایی، مهاجرت،مهاجرت روستا‌ـ شهری، نسل جوان

چکیده

محور توسعه روستاها بطور سنتی کشاورزی تعریف شده و بر این اساس روستا با فعالیت کشاورزی و دامداری شناخته  می شود. اما توسعه کشاورزی متکی بر منابع طبیعی بوده و محدودیت منابع طبیعی در برخی از روستاها، باعث رکود اقتصادی شده و توسعه کشاورزی به توسعه اقتصادی همه روستاهای منتج نشده است. اما امروز توجه به روستا تنها به کشاورزی و دامداری محدود نمی شود روستاها محیط مناسبی برای رشد بخش‌های غیرکشاورزی و فعالیت شرکت‌های تولیدی و خدماتی است مشروط به آنکه رقابت‌پذیر بوده و متکی بر منابع می باشد. شرکت‌هایی که بر یادگیری، تولید و رقابت تاکید می‌کنند، می تواند این خلا را پر کنند. این موضوع در واقع نوعی حرکت از کسب ‌وکارهای مبتنی بر منابع طبیعی به سمت کسب ‌وکارهای مبتنی بر دانش است. در اکثر کشورهای امریکا ، اروپا و حتی آسیایی همچون چین ، مالزی و .... سیاست توسعه کارآفرینی در حوزه های غیر کشاورزی در روستاها اجرا شده است.  با توسعه کارآفرینی و ایجاد شرکتهای کوچک کارآفرین، علاوه بر اشتغال و تولید، روستاییان به کالاها و خدمات مورد نیاز خود دست می‌یابند و این امر تاثیر زیادی در رشد اقتصادی روستاها و کاهش پدیده مهاجرت به شهرها دارد.

وضعیت جامعه روستایی ایران نشان می دهد که با افزایش سطح سواد ، دانش و مهارت‌های علمی و عملی، گرایش به اشتغال در بخش های سنتی اقتصاد کمتر شده و میل و رغبت برای اشتغال در بخش های مدرن و خدماتی بیشتر است. این در حالی است که روستاهای ایران نیز همچون شهرها، مملو از فرصتهای جدید و کشف نشده هستند که کشف و بهره برداری به موقع از این فرصت‌ها و ایجاد کسب و کارهای جدید و رقابت پذیر می تواند مزایای اقتصادی چشمگیری برای روستائیان به همراه آورد.

در این مقاله سعی شده است با بررسی ویژگی‌های جامعه روستایی ایران و گرایش های موجود و در حال شکل گیری، زمینه ها و فرصت‌های جدید اشتغال احصاء و راهکارهای توسعه و بالفعل شدن آنها با استفاده از توان و نیروی تخصصی جدید پیشنهاد گردد. به عبارت دیگر سوال اصلی تحقیق اینست که با توجه به ویژگی‌های جمعیتی روستاهای ایران و تحول اتفاق افتاده در کیفیت نیروها، بویژه با توسعه آموزش عالی، چگونه می توان در کنار مشاغل سنتی، مشاغل جدید و مدرن و رقابت پذیر متناسب با شرایط جدید ایجاد کرد؟ و اصولاً چه مشاغلی و با چه ویژگی‌هایی امکان توسعه دارند؟ برای تحقق این مشاغل چه شرایطی باید تحقق پیدا کند؟ برای پاسخ به این سوالات با استفاده از روش کتابخانه ای ویژگی‌های جمعیتی نقاط روستایی ایران شناخته شده و با بررسی طرح‌های ساماندهی فضا و سکونتگاههای روستایی و طرحهای توسعه و عمران ناحیه ای، ظرفیت‌های بالقوه توسعه در نمونه هایی از مناطق روستایی استخراج گردیده و در نهایت با توجه به ظرفیت‌های فوق و ویژگی‌های جدید جمعیتی پیشنهادات ارائه گردیده است.

بر اساس نتایج تحقیق توسعه فرصت‌های اشتغال در بخش کشاورزی و دامداری با تغییر ماهیت از سنتی به مدرن و نیز زمینه های جدید شغلی در بخش های صنعتی وخدماتی در سطح روستاها وجود دارد که نیازمند ساماندهی تشکیلاتی، تسهیلاتی و تقویت ساختارهای موجود می باشد. 

  کلید واژگان: کارآفرینی، فناوری، استراتژی، توسعه ، روستا

 کلید

از روزگار قدیم روستاها بعنوان مهد تولیدات کشاورزی شناخته شده است که بخش عمده‌ای از تأمین نیازهای غذایی اجتماع را برآورده می‌ساختند. روستاها جوامعی، بدون تحرک، ساده ، بی پیرایه و یک دست بوده اند اما با انقلاب صنعتی و به دنبال آن ورود تکنولوژی‌های جدید در محیط روستا، شکافهای اقتصادی‌ـ اجتماعی و حتی فرهنگی در محیط روستا و بین روستاها و شهرها شکل گرفت.

با افزایش جمعیت روستایی تولید مواد زاید روستا نیز افزایش می‌یابد، برقراری سیستم مدیریت، جمع‌آوری و دفع مواد زاید جامد از جمله مواردی است که برای کاهش تولید زباله، بازیافت آن،‌ جمع‌آوری و دفع زباله اهمیت اساسی دارد. با توجه به اینکه از 70 میلیون نفر جمعیت سال 1385 بالغ بر 5/31 درصد آن را جمعیت روستایی تشکیل می‌دهند توجه به مسائل روستا و پسماند و برقراری سیستم مدیریت مواد زاید جامد در روستاها امری ضروری است. و توجه به این نکته حائز اهمیت می باشد که در گذشته روستائیان مواد غذایی را خودشان تولید می‌نمودند و ظروف آنها اکثراً سفالی و فلزی بود ولی ارتباطات نقاط روستایی با شهرها روند گذشته را به کلی دگرگون نمود بطوریکه رواج مصرف ظروف پلاستیکی، مواد شوینده و آلاینده منابع آب و خاک ،مواد سوختی فسیلی (نفت و گازوئیل) تولید مواد زائد جامد و رهاسازی آنها در محیط روستا اثرات و پیامدهای منفی بر محیط زیست روستا برجای گذارده است.

در این مقاله برای وضعیت زباله و پسماند در مناطق روستایی یزد ابتدا تعداد 23 روستا بعنوان نمونه انتخاب گردیده و روزانه 65 خانوار در هر روستا به مدت یک هفته مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند و سپس با استفاده از جدول Bartlett و همکاران استفاده شده و نتایج استخراج گردید. همچنین در پایان راهکارها و روشهای دفع انواع پسماندهای روستایی بطور جداگانه بیان شده است.

کلمات کلیدی: مدیریت پسماند، روستا، مواد زائد

در دهه‌های گذشته مفاهیمی چون دموکراسی و حقوق بشر در کانون توجه عمومی قرار داشت. اکنون باید مفهوم توسعه که فقر یکی از اصلی‌ترین ابعاد آن است را به این مفاهیم افزود و حتی در صدور این مفاهیم قرار داد. امروزه جوامع مختلف بیش از هر زمان دیگری به هم پیوند خورده‌اند. این جوامع با تهدیدهایی مواجه هستند که اتخاذ یک استراتژی فراگیر با کمک همه بازیگران بین‌المللی را می‌طلبد. فقر به عنوان یک تهدید اقتصادی و اجتماعی در زمره این تهدیدات است.

فقر چالش عصر ما است به گونه‌ای که تقریبا نیمی از مردم جهان از آن رنج می‌برند. فقر به طور مستقیم و غیر مستقیم امنیت بین‌المللی را تهدید می‌کند. بنابراین باید ضمن بررسی مفهوم آن، به مسئله پیشگیری و مقابله با آن نیز پرداخته شود.

فقرپدیده ای است چند بعدی و به تبع آن به طرق مختلف بر زندگی مردم تاثیر می گذاردو فقرا مستعد بالاترین درجه آسیب پذیری درعرصه های فقدان سلامتی،آشفتگی اقتصادی وبیماریهای طبیعی می باشد.فقر به رشد انسانی لطمه وارد می سازد،توسعه انسانی را محدود می کند  و مانع سرمایه گذاری انسانی مورد نیازجهت دستیابی به رفاه خانواده میگردد.علاوه بر این صدمات ناشی ازفقر در مقایسه با افراد و امکانات درگیر،طولانیتر و گسترده تر است.

این مطلب پیش درآمدی است بر مباحث آینده انشاءالله در مباحث آینده بیشتر به موضوع فقر و فقرا پرداخته خواهد شد